Ömer Faruk EREN
Anatol Stern 24 Ekim 1899’da Varşova’da doğdu ve 19 Ekim 1968’de doğduğu topraklarda hayata gözlerini yumdu. Şair, oyun yazarı, nesir yazarı, senarist, edebiyat ve sinema eleştirmeniydi. Genç Polonya edebiyatının bulunduğu dönemde yaşamış ve devrinde iz bırakmış bir sanatçıdır. Fütürizm yani gelecekçi akımın temsilcilerinden biri kabul edilir.
Anatol Stern Varşova’da asimile edilmiş Yahudi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Babası Samuel Stern bir gazeteciydi, annesi Małgorzata née Lange ise bir öğretmendi. Şair lise final sınavlarını Varşova’daki Roch Kowalski Ortaokulu’nda verdi. 1919’dan itibaren Vilnius Üniversitesi’nde okudu ancak eğitimini tamamlamadı.
Anatol Stern Polonya fütürizminin öncülerinden biriydi ve bunu savunurken diğerlerinin yanı sıra Karol Irzykowski’yle birlikte polemiklere girişti. Skandal niteliğindeki edebi konuşmalara katıldı. Bu türden polemiklerden biriyle bağlantılı olarak hakaret suçlamasıyla tutuklandı. Primavera’nın Gülümsemesi adlı şiiri bunu içermekteydi. Şair, polemiğe girdiği edebiyatçıların protestolarıyla karşılaştı. Stefan Żeromski, Leopold Staff, Juliusz Kaden-Bandrowski ve Wacław Berent bunlardan bir kaçıydı. Sonuçta temyiz mahkemesi Stern’ü beraat ettirdi. 1919’da ‘Şehir Merkezindeki Çıplak Adam’ şiiri ve ‘Futuryzje’ şiir koleksiyonu yayınlandı.
Yazar Polonyalı fütüristlerin 1919-21’de yayınlanan günlük gazetelerinin ve manifestolarının ortak yazarı ve editörüydü. Bunlar arasında 1919 tarihli ‘Tak’ broşürü, Mavi Topuklar (1920), Aleksander Wat Gga ile birlikte Stern’ün dadalaştırıcı şiiri Romance in Peru (1920) vardır. Ayrıca Bruno Jasieński ile birlikte aynı tarihte yazılan Karındaki Bıçak Genç Polonya Edebiyatı’nın bilinen fütürist şiirlerinin örneklerindedir. 1921-22 yıllarında yazar Polonya avangardının eğilimlerini bütünleştirmeyi amaçlayan aylık “Nowa Sztuka-Yeni Sanat” dergisinin editörlüğünü üstlendi. 1924’te Polonya fütürizminin gelişiminin son aşaması olarak kabul edilen ve Jasienski ile birlikte kaleme alınan Soldaki Dünya Koleksiyonu devrinde oldukça ses getirmiş ve daha sonraları da etkisini sürdürmeye devam etmiştir.
Stern hükümetin oluşturduğu Film Kültürü Konseyi’nin de üyesiydi. Eskizlerinden ve sinema eleştirilerinden bir seçki 1959’da Memories of Atlantis adıyla yayımlandı. Bundan başka Anatol Stern pek çok film senaryosunun da sahibidir. Bunlara örnek olarak Stefan Żeromski’nin 1928’de Przedwiośnie adlı filminin senaryosu, 1930’da Denizden Gelen Rüzgar, Andrzej Strug’un Marek Świda’nın Pokolenie romanının uyarlaması olan 1929’da çekilen Sinful Love filmi ve Wacław Sieroszewski’nin 1930’da ‘Na Sybir’ filmi gibi pek çok senaryo sayılabilir. İkinci Polonya Cumhuriyeti sinemasının pek çok filminde yazarın emeği ve sanatının izleri mevcuttur.
1926’da Futuryzja’nın yazarı Varşovalı avukat Józef Zeidenman’ın kızı Alicja ile evlendi. Çocukları yoktu. 1929’da Stern felaket şiiri Europa’yı yayınladı. 1930’da Polonya PEN Kulübü’ne üye oldu. Üç yıl sonra 1933’te ‘Tutkulu Yolcu’ romanı yayınlandı ve 1938’de fütüristik şiirden ayrılışını gösteren Rozmowa z Apollinem- Apollo ile Konuşma adlı şiir kitabı yayınlandı. 1934’te hükümetin sansür kurumu Sanation kültünü eleştiren ve Mareşal kültüyle çevrelenen Piłsudski şiirinin baskısına el koydu.
İkinci Dünya Savaşı’nın başlamasının ardından Stern Varşova’dan Polonya’nın güneydoğusuna sürüldü. Kendisi ve eşi 22 Eylül 1939’da SSCB tarafından işgal edilen Lviv’de yaşıyordu. Ocak 1940’ın sonunda Władysław Broniewski ve diğer Polonyalı yazarlarla birlikte NKVD tarafından tutuklandı. 1941 yazında Almanya’nın Sovyetler Birliği’ne saldırmasının ardından Kiev üzerinden Kuibyshev’e ulaştı. 1942’de Sikorski-Majski anlaşmasının imzalanmasının ardından General Władysław Anders’in Polonya Ordusu’na katıldı. O ve birlikleri 1942’de İran’a tahliye edildi. Yazar 1943’te görevinden istifa ederek Filistin’e yerleşti. Orada Uczta w Dziąma (1946) ve Rzecz o (1939) romanı dahil modern İbraniceye çeviriler yayınladı. Nazizmle uzlaşma girişimi 1944’te Kudüs’te yayınlanan Halk ve Siren romanıydı. Bu roman Polonya Halk Cumhuriyeti’nde 1955’te yayınlanabildi.
Anatol Stern 1948’de Polonya’ya döndü. Varşova’da yaşadı. Bir yıldan kısa bir süre sonra Szczecin’de düzenlenen ZLP kongresinde Polonya Halk Cumhuriyeti’nde faaliyet gösteren tüm sanatçıların örneği takip edilerek sosyalist gerçekçilik bir doktrin olarak resmen ilan edildi. Stern, Stalinizm ve sosyalist gerçekçilik döneminde herhangi bir kitap yayınlamadı ancak yetkililer tarafından zulme uğramadı. Kendi eserleri, çevirileri ve uygulamalı metinleri dergilerde yayımlandı. Bu tür yayınların sıklığını 1954’ten itibaren giderek artırdı. Burada Stalin’in 1953’te öldüğünü hatırlamakta fayda var.
Europa’nın yazarı diğerlerinin yanı sıra, Kuźnica, Odzdrowienie, Nowiny Literackie, Po Prostu, Nowa Kultura ve Przegląd Kultura adlı eserlerini yayınladı. 1950’lerin ortasında 1955’te kurulan Iluzjon Film Grubu’nun edebiyat yönetmeni olarak çalıştı. Ayrıca fütürizmin tarihini ve Polonya kökenli Fransız şair Guillaume Apollinaire’in hayatını ele aldı. Aşağıdakiler de dahil olmak üzere Rus ve Fransız edebiyatından eserler tercüme etti. Vladimir Mayakovski’nin şiirleri bu dönemde yayınlandı. Władysław Gomułka zamanlarındaki Erime sonrasında Şairler ve Şiirler koleksiyonu yayınlandı. Ayrıca 1956’da Stern, Polonia Restituta Nişanı Şövalye Haçı ile ödüllendirildi. 1964 yılında ‘Görünür ve Görünmez’ koleksiyonu ve Poezja isyanının edebi eskizleri yayınlandı. Anatol Stern Varşova’da öldü. Powązki Askeri Mezarlığı’na gömüldü. Ölümünden hemen sonra 1969’da Bruno Jasieński’nin monografisi yayınlandı. Bir yıl sonra Historie z inne wymiara ve Alarm nocny ve 1973’te House of Apollinaire isimli çalışmaları yayınlandı.
